ΟΙΚIΑ ΠΑΤΡΙΚ ΚΑΙ ΤΖΟΑΝ ΛΗ ΦΕΡΜΟΡ
ΠΗΓΕΣ ΕΙΚΟΝΩΝ
Ο Πάτρικ Λη Φέρμορ στην Καρδαμύλη, 1967. Φωτογραφία: Joan Leigh Fermor Από το αρχείο της Ολίβια Στιούαρτ © Joan Leigh Fermor Estate
Ο Πάτρικ Λη Φέρμορ σε καϊκι στην Ύδρα, 1959. Μουσείο Μπενάκη / Πινακοθήκη Γκίκα, Φωτογραφικό Αρχείο
Οι Patrick Leigh Fermor και Billy Stanley Moss (κάτω) με Κρητικούς συμμαχητές τους. Όρθιοι (από αριστερά) οι Στρατής Σαβιολάκης, Μανώλης Πατεράκης, Αντώνης Παπαλεωνίδας, Γιώργος Τυράκης, Νίκος Κόμης και καθιστός (αριστερά) Γρηγόρης Χναράκης. Φωτογραφία: © The Estate of William Stanley Moss.
O Πάτρικ Λη Φέρμορ με κρητική φορεσιά π. 1944. Μουσείο Μπενάκη / Δωρεά Πάτρικ και Τζόαν Λη Φέρμορ
Πορτραίτο της Τζόαν από τον Πάντυ, 1946. Kάρβουνο σε χαρτί, 15X10 εκ. Μουσείο Μπενάκη / Δωρεά Πάτρικ και Τζόαν Λη Φέρμορ
Η Τζόαν Από το αρχείο της Ολίβια Στιούαρτ
Ο Πάτρικ Λη Φέρμορ με τον Γιώργο Κατσίμπαλη και τον Γιώργο Σεφέρη στην Αθήνα, 1951. Συλλογή Γιώργου Κατσίμπαλη (Φωτογραφικό Αρχείο Γ. Κατσίμπαλη).
Ο Ν. Χ.-Γκίκας με τον Πάτρικ Λη Φέρμορ στο ατελιέ του Γκίκα στην Ύδρα, 1955. Φωτογραφία: Τζόαν Λη Φέρμορ Μουσείο Μπενάκη / Πινακοθήκη Γκίκα, Φωτογραφικό Αρχείο
Ο Ν. Χ.-Γκίκας με την Tζόαν στην Ύδρα, 1955. Μουσείο Μπενάκη / Πινακοθήκη Γκίκα, Φωτογραφικό Αρχείο
Νίκος Χατζηκυριάκος-Γκίκας Άγριος κήπος, 1959. Λάδι σε καμβά, 113 x 144 εκ. Μουσείο Μπενάκη ΠΧΓ57
Το εξώφυλλο της πρώτης έκδοσης του βιβλίου Μani: Travels in the Southern Peloponnese (1958), ζωγραφισμένο από τον Τζον Κράξτον. Μουσείο Μπενάκη © John Craxton Estate
Αφιέρωση του Πάντι στην Τζόαν στο βιβλίο του Μάνη, Καρδαμύλη 1958. Μουσείο Μπενάκη / Δωρεά Πάτρικ και Τζόαν Λη Φέρμορ
Τζον Κράξτον Φαράγγι, 1960. Λάδι σε καμβά, 104,5 x 83,7 εκ. Ιδιωτική συλλογή, Ρώμη © John Craxton Estate
Σχέδιο του Πάντι σε επιστολή του προς την Τζόαν το 1962, στο οποίο «χαρτογραφεί» την περιοχή όπου θα χτιζόταν το σπίτι. Μουσείο Μπενάκη / Δωρεά Patrick και Joan Leigh Fermor
Αγιασμός στην Καρδαμύλη κατά την έναρξη της κατασκευής του σπιτιού, 1964. Μουσείο Μπενάκη / Δωρεά Olivia Stewart
O Πάτρικ Λη Φέρμορ πλάι στη σκηνή όπου έμεναν με την Joan κατά τη διάρκεια της κατασκευής του σπιτιού, 1964. Φωτογραφία: Joan Leigh Fermor Μουσείο Μπενάκη / Δωρεά Olivia Stewart © Joan Leigh Fermor Estate
Σχέδιο του Λη Φέρμορ ζωγραφισμένο στην κεφαλίδα επιστολής του προς την Τζόαν. Μουσείο Μπενάκη / Δωρεά Patrick και Joan Leigh Fermor
O Πάτρικ Λη Φέρμορ πάνω στην στέγη κατά την κατασκευή του σπιτιού. Φωτογραφία: Joan Leigh Fermor Από το αρχείο της Ολίβια Στιούαρτ © Joan Leigh Fermor Estate
Ο Πάντυ με τους εργάτες κατά την κατασκευή της Οικίας. Φωτογραφία: Joan Leigh Fermor Από το αρχείο της Ολίβια Στιούαρτ © Joan Leigh Fermor Estate
Ο Ν. Χατζηκυριάκος-Γκίκας ζωγραφίζει μία από τις κόγχες του σπιτιού, Καρδαμύλη 1970. Μουσείο Μπενάκη / Πινακοθήκη Γκίκα, Φωτογραφικό Αρχείο
O Πάντυ και η Τζόαν στο σπίτι της Καρδαμύλης. Από το αρχείο της Ολίβια Στιούαρτ
Ο Γιώργος Σεφέρης στο σπίτι της Καρδαμύλης Φωτογραφία: Joan Leigh Fermor Από το αρχείο της Ολίβια Στιούαρτ © Joan Leigh Fermor Estate
Νίκος Χατζηκυριάκος-Γκίκας Τραπέζι επιζωγραφισμένο, Καρδαμύλη, 1989. Μουσείο Μπενάκη / Πινακοθήκη Γκίκα Δωρεά Patrick και Joan Leigh Fermor
Tζον Μπέτζμαν, A Few Late Chrysanthemums (London: John Murray 1954). Αντίτυπο από τη βιβλιοθήκη της Καρδαμύλης με ιδιόχειρη αφιέρωση του συγγραφέα στον Πάντι «Aφιερωμένο στον Μεσσηνιακό Κόλπο, John Betjeman στον Πάντι…1969 Σεπτέμβριος». Μουσείο Μπενάκη
Γιώργος Σεφέρης, Ποιήματα (Αθήνα: Ίκαρος 1964). Αντίτυπο από τη βιβλιοθήκη της Καρδαμύλης με ιδιόχειρη αφιέρωση προς την Τζόαν «Στην Ιωάννα της Καρδαμύλης με αγάπη Γιώργος Σεφέρης». Μουσείο Μπενάκη
Freya Stark, Beyond Euphrates. Autobiography 1928-1933 (London: John Murray 1951). Αντίτυπο από τη βιβλιοθήκη της Καρδαμύλης με ιδιόχειρη αφιέρωση «Αφιερωμένο από τη Freya Stark για την Τζόαν & τον Πάντι». Μουσείο Μπενάκη
O Πάτρικ Λη Φέρμορ στην Καρδαμύλη. Μουσείο Μπενάκη / Πινακοθήκη Γκίκα, Φωτογραφικό Αρχείο
Ο Πάντι στο Πετροβούνι, ένα χωριό πάνω από την Καρδαμύλη. Φωτογραφία: Olivia Stewart Από το αρχείο της Ολίβια Στιούαρτ
H Tζόαν στο χαγιάτι του σπιτιού της Καρδαμύλης, 2002. Φωτογραφία: Oλίβια Στιούαρτ Από το αρχείο της Ολίβια Στιούαρτ
Προτομή του Πάτρικ Λη Φέρμορ από τον γλύπτη Πραξιτέλη Τζανουλίνο. 2019, μπρούντζος, Οικία Leigh Fermor
Αποτύπωμα της σφραγίδας που χρησιμοποιούσε ο ΠΛΦ. Το όνομα και η διεύθυνση είναι γραμμένα από τον ίδιο. Πάτρικ Λη Φέρμορ Καρδαμύλη Μεσσηνίας
Το Μουσείο Μπενάκη τη δεκαετία ’30. Μουσείο Μπενάκη / Φωτογραφικό Αρχείο
Το καθιστικό του σπιτιού, 2011. Φωτογραφία: Ιωάννα Μωραΐτη Moυσείο Μπενάκη
ΠΗΓΕΣ ΚΕΙΜΕΝΩΝ
1Πάτρικ Λη Φέρμορ, Μάνη (μτφρ. Τζαννής Τζαννετάκης, Αθήνα: Εκδόσεις Κέδρος 20073) 24.
2Πάτρικ Λη Φέρμορ, Η εποχή της δωρεάς (μτφρ. Μαίρη Βοσταντζή, Αθήνα: Εκδόσεις Μεταίχμιο 2020) 13.
3Πάτρικ Λη Φέρμορ, Η εποχή της δωρεάς (μτφρ. Μαίρη Βοσταντζή, Αθήνα: Εκδόσεις Μεταίχμιο 2020) 25-26.
4Η εξιστόρηση της επιχείρησης της απαγωγής, μαζί με αποσπάσματα από τις στρατιωτικές του εκθέσεις από την Κρήτη θα δημοσιευθούν, μετά θάνατον, στο βιβλίο του Patrick Leigh Fermor, Abducting A General – The Kreipe Operation and SOE in Crete (London: John Murray Publishers 2014). Το βιβλίο έχει κυκλοφορήσει και στα ελληνικά: Πάτρικ Λη Φέρμορ, Η απαγωγή του Στρατηγού Κράιπε (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά, Αθήνα: Εκδόσεις Μεταίχμιο 2016). Για την αντιστασιακή δράση του Λη Φέρμορ στην Κρήτη, βλ. Τάσος Σακελλαρόπουλος, Ο Paddy, ο Μιχάλης, ο Φιλεντέμ· Γιάννης Σκαλιδάκης, Ο Patrick Leigh Fermor στην κατεχόμενη Κρήτη· και Chris White, Patrick Leigh Fermor in Crete: Myths, Realities and Surprises, στο: ΠΑΤΡΙΚ ΛΗ ΦΕΡΜΟΡ. Και το ταξίδι συνεχίζεται (= Μουσείο Μπενάκη, 9ο Παράρτημα, 2017) 85-98, 99-106 και 107-117 αντίστοιχα.
5Από επιστολή με ημερομηνία 5/12/1944 του Μπίλι Στάνλευ Μος στον Λη Φέρμορ, ο οποίος ακόμα δεν είχε γνωρίσει την Τζόαν. Βλ. Άρτεμις Κούπερ, Πάτρικ Λη Φέρμορ: μια περιπέτεια (μτφρ. Ηλίας Μαγκλίνης, Αθήνα: Εκδόσεις Μεταίχμιο 2013) 307.
6Για φωτογραφίες της Joan Leigh Fermor, βλ. Olivia Stewart, Ian Collins, Τhe Photographs of Joan Leigh Fermor Artist and Lover, (London: Haus Publishing 2018) και Olivia Stewart, Τhe Outward Gaze, The Photographs of Joan Leigh Fermor, (Bridgwater: Class Professional Publishing 2024).
7Το ταξίδι αυτό είναι η πηγή έμπνευσης για το πρώτο του βιβλίο The Traveller’s Tree: A Journey through the Caribbean Islands (London: John Murray Publishers1950) και για το μοναδικό του μυθιστόρημα The Violins of Saint-Jacques (London: John Murray Publishers1953). Το τελευταίο κυκλοφόρησε και στα ελληνικά: Τα βιολιά του Σαιν Ζακ (μτφρ. Μαίρη Βοσταντζή, Αθήνα: Εκδόσεις Εστία 1995).
8Η εμπειρία του από τη διαμονή σε μοναστήρια της Νορμανδίας και της Καππαδοκίας αποτυπώνεται στο βιβλίο του A Time to Keep Silence (London: John Murray Publishers 1953), που πρόσφατα κυκλοφόρησε στα ελληνικά: Καιρός του σιγάν - Στη σιωπή των μοναστηριών. Βόρεια Γαλλία - Καππαδοκία (μτφρ. Μιχάλης Μακρόπουλος, Αθήνα: Εκδόσεις Μεταίχμιο 2022).
9 Η φιλία των τριών περιγράφεται στην έκδοση Εβίτα Αράπογλου (επιμ.), ΓΚΙΚΑΣ - CRAXTON - LEIGH FERMOR, Η γοητεία της ζωής στην Ελλάδα (κείμενα: Εβίτα Αράπογλου, Ian Collins, Michael Llewellyn-Smith & Ιωάννα Μωραΐτη, Λευκωσία: Λεβέντειος Πινακοθήκη 2017) Ο John Craxton (1922-2009) φιλοτέχνησε τα εξώφυλλα των πρώτων εκδόσεων του Πάτρικ Λη Φέρμορ.
10Μεγάλο ενδιαφέρον έχει η αλληλογραφία ανάμεσα στον νομπελίστα ποιητή Γιώργο Σεφέρη (1900-1971) και το ζεύγος Λη Φέρμορ: Φ. Α. Δημητρακόπουλος – Β. Δ. Λαμπροπούλου (φιλολ. επιμ.) Γιώργος Σεφέρης, P. L. Fermor J. Rayner. Αλληλογραφία (1948-1971), Λευκωσία: Κέντρο Επιστημονικών Ερευνών 2007. Για τη σχέση ανάμεσα στον Λη Φέρμορ και τον Σεφέρη, βλ. Δημήτρης Δασκαλόπουλος, Patrick Leigh Fermor – Γιώργος Σεφέρης: περιγραφή μιας φιλίας, ΠΑΤΡΙΚ ΛΗ ΦΕΡΜΟΡ. Και το ταξίδι συνεχίζεται (= Μουσείο Μπενάκη, 9ο Παράρτημα, 2017) 149-157.
11Ο πολιτικός και πρώην πρωθυπουργός Τζαννής Τζαννετάκης (1927-2010), συνδεόμενος φιλικά με τους Λη Φέρμορ, ανέλαβε την πρώτη μετάφραση του βιβλίου Μάνη στα Κύθηρα, όπου παρέμεινε εκτοπισμένος από το δικτατορικό καθεστώς το διάστημα 1969-1971. Στην εισαγωγή του βιβλίου αναφέρει: «Μέσα σ’ αυτό το περιβάλλον και κάτω απ’ τη φανταστική σκιά του Ταΰγετου αισθάνθηκα χρέος να προσφέρω κάτι στον τόπο μου. Έτσι άρχισα να μεταφράζω τη «Μάνη» του Patrick Leigh Fermor».
12Εβίτα Αράπογλου (επιμ.), ΓΚΙΚΑΣ - CRAXTON - LEIGH FERMOR, Η γοητεία της ζωής στην Ελλάδα (κείμενα: Εβίτα Αράπογλου, Ian Collins, Michael Llewellyn-Smith & Ιωάννα Μωραΐτη, Λευκωσία: Λεβέντειος Πινακοθήκη 2017) 54.
13 Πάτρικ Λη Φέρμορ, Ταξίδι (μτφρ. Χάρις Καλλιγά), The New Griffon 6 (2003) 28.
14 Πάτρικ Λη Φέρμορ, Ελλάδα (μτφρ. Ελίζα Καβράκη – Μάρια Διαμάντη). Το αγγλικό κείμενο περιλαμβάνεται στο: Alvilde Lees-Milne (επιμ.), The Englishman’s Room (London: Viking 1986) 92.
15Από επιστολή του Πάτρικ Λη Φέρμορ στην Αν Φλέμινγκ, Νοέμβριος 1966, βλ. Adam Sisman (επιμ.), Dashing for the Post. The Letters of Patrick Leigh Fermor (London: John Murray Publishers 2017) 249.
16Από επιστολή του Πάτρικ Λη Φέρμορ στην Μπαλάσα Καντακουζηνού, Ιούλιος 1966, βλ. Adam Sisman (επιμ.), Dashing for the Post. The Letters of Patrick Leigh Fermor (London: John Murray Publishers 2017) 241.
17Ιωάννα Προβίδη, Πάτρικ Λη Φέρμορ – Νίκος Χατζηκυριάκος-Γκίκας και ο ελληνικός και φιλελληνικός κύκλος τους, Πάτρικ Λη Φέρμορ. Και το ταξίδι συνεχίζεται (= Μουσείο Μπενάκη, 9ο παράρτημα 2017) 138.
18Πάτρικ Λη Φέρμορ, Ελλάδα (μτφρ. Ελίζα Καβράκη – Μάρια Διαμάντη). Το αγγλικό κείμενο περιλαμβάνεται στο: Alvilde Lees-Milne (επιμ.), The Englishman’s Room (London: Viking 1986) 92, 95.
19Όλα τα βιβλία του Λη Φέρμορ κυκλοφόρησαν από τον παλιό λονδρέζικο εκδοτικό οίκο John Murray (έτος ίδρυσης 1768), που έχει δημοσιεύσει κείμενα των Jane Austen, Walter Scott, λόρδου Μπάιρον και Κάρολου Δαρβίνου, μεταξύ άλλων.
20Πάτρικ Λη Φέρμορ, Ατέλειωτος δρόμος. Από τις Σιδηρές Πύλες του Δούναβη ως τον Άθω (επιμ. Κόλιν Θέμπρον & Άρτεμις Κούπερ, μτφρ. Μυρσίνη Γκανά, Αθήνα: Εκδόσεις Μεταίχμιο 2014) 203-204.
21 Οι εντυπώσεις του από το ταξίδι αυτό δημοσιεύτηκαν στο: Three Letters from the Andes (London: John Murray Publishers 1991).
22 Από επιστολή του Πάτρικ Λη Φέρμορ στην Billa Harrod από την Καρδαμύλη το 2004. Βλ. Olivia Stewart – Ian Collins, Τhe Photographs of Joan Leigh Fermor Artist and Lover (London: Haus Publishing 2018) 272-273.
23 Πάτρικ Λη Φέρμορ, Ατέλειωτος δρόμος. Από τις Σιδηρές Πύλες του Δούναβη ως τον Άθω (επιμ. Κόλιν Θέμπρον & Άρτεμις Κούπερ, μτφρ. Μυρσίνη Γκανά, Αθήνα: Εκδόσεις Μεταίχμιο 2014) 20.
24 Άρτεμις Κούπερ, Πάτρικ Λη Φέρμορ: μια περιπέτεια (μτφρ. Ηλίας Μαγκλίνης, Αθήνα: Εκδόσεις Μεταίχμιο 2013) 575.
25Πλάτων Μαυρομούστακος, Ανα(συ)σκευάζοντας τη βιβλιοθήκη του Πάτρικ και της Τζόαν Λη Φέρμορ, Πάτρικ Λη Φέρμορ. Και το ταξίδι συνεχίζεται (= Μουσείο Μπενάκη, 9ο παράρτημα 2017) 247.
26Πάτρικ Λη Φέρμορ, Ταξίδι (μτφρ. Χάρις Καλλιγά), The New Griffon 6 (2003) 25.
27Από επιστολή προς την Deborah Devonshire με ημερομηνία 1 Μαΐου 1996. Βλ. Charlotte Mosley (επιμ.), In Tearing Haste. Letters between Deborah Devonshire and Patrick Leigh Fermor (London: John Murray Publishers 2008) 308.